Blomkoallân

Wat hasto dochs nuvere opfettings yn dyn rariteitekabinet, Lomme. Nim no de reden dy’tst neamst foar dyn amper mear skriuwen, te witten datst gjin ynspiraasje fine kinst. Wat, gjin ynspiraasje...? Omkoal! Om elke hoeke en sels yn eigen tún lizze tal fan manjefike foarbylden fan ynspiraasje samar foar it opskeppen. Ast der mar foar iepenstiest. Sil ik dy sjen litte.

It wie de lêste dei fan myn fakânsje. Achter de buorkerij dêr’t wy doe noch wennen stie ik heal yn gedachten it lân wat oer te sjen. Ik hie sterk it gefoel dat ik dy hiele fakânsje tefolle ferdien hie. Te loai en te lamliddich, te wurch en te wazich. Dat ik pakte myn nije noch nea brûkte skeppe en begûn domwei wat te dollen achter op it hiem njonken de âlde, mei pún folle jarredobbe. Ik stjitte op in pear stienen en woe se der útgrave, mar dat slagge fan gjin kant. Fêstmitsele, seach ik. Ik dolde der om hinne en hie al reedlik gau in heal rûne muorre bleat. It like op in âlde wetterput. In kertierke letter hie ik de hiele geve sirkel bleat lizzen.

Buorman kaam ris efkes lâns. ‘Wat dogge jo?’ Hy sei ‘jo’ tsjin my! Frjemd, want hy is aardich wat âlder. ‘Wat soe dit wêze kinne?’ Miskien wist buorman mear. Hy is dus âlder en sil dan ek wol wat slimmer wêze as my. Buorman sette in klomp op ’e muorre, skrabbe it naadsje fan syn kont en draaide in healswier sjekje yn in stevich Brandaris ferbân. ‘Hjir,’ sei er, ‘stie eartiids in kanjer fan in kastiel.’ Hy wachte in pear tellen, blaasde yn krinkjes de reak út en begûn te ferheljen.

‘Hjir moat in kastiel stien hawwe en wat jo hjir no niis bleat lein hawwe binne de fûndearrings fan in toer. Jaja, jo sjogge wat nuver en jo leauwe my fêst net, mar it is stjerrende wier heite. Jawis, der stie in kastiel hjir yn Jonkerslân want doetiids wenne hjirre in Jonker Jonksma fan Headam oant Boerkwa.’ ‘Hu...?’, sei ik ferbjustere. ‘Jawis! It is in tige singelier ferhaal. Ha jo efkes?’ Noch ien dei, mar dat sei ik net, want hy wie al sitten gien op syn Marronbrune mansjesteren broek om enerzjyk útein te setten.

‘Dy Jonker Jonksma fan Headam oant Boerkwa hjitte eins gewoan fan Jonge Jonksma.’ ‘Ja, fansels...’, hearde ik mysels mompeljen en dolde folhandich fierder. Buorman seach it lân oer en yn in soarte fan trance die er syn ferhaal. ‘It moat yn 1343 west hawwe. Of in jier earder, dêr wol ik ôf wêze. Sa goed is myn ûnthâld ek net mear. Dy Jonge Jonksma wie de soan fan Alde Jonksma dy’t hjir yn in spitkeet wenne. In hiele moaie spitkeet.’ Ik frege my ôf hoe't in moaie spitkeet der útsjoen hie. Mei brûs en badkeamer fansels, in glêzen sêre en in stik of tsien keamers...

‘In ferrekt moaie spitkeet wie it, mei in ûnbidich grutte grientetún. Alde Jonksma ferboude machtich mânske blomkoalen en beantsjes. Man, sa grut en sa grien en sa moai en sa freeslik lekker wie der yn ’e fierste fiere omkriten nergens te krijen. No ja, nearne dan. Oeral, ja oeral kamen de minsken wei foar Alde Jonksma syn bjusterbaarlik griente. Sels de baron, in bastertsoan fan ien fan ’e foarâlderlike Oranjes fan It Wâld stjoerde syn twadde sekretaris om blomkoal nei Jonksma. Dat smakke de baron wol sa machtich lekker dat Alde Jonksma mocht him eltse wike wol trije, fjouwer, fiif blomkoalen bringe. By besite oan adelike kunde swarde de baron op syn beurt dat der yn ’e hiele wide wrâld gjin lekkerder blomkoal wie as dy fan ús maat Jonksma yn Jonkerslân. No, dan moast Jonksma harren ek mar ris wat leverje, dat sa kaam der yn in flok en in sucht in hiele ynternasjonale ienmansblomkoalhannel op gong.

No hie Alde Jonksma mei al dizze drokte yn en fan ’e tún net folle tiid foar syn alderleafste frou Antsje. Ja, yn ’e winter, as de snie in meter heech om de spitkeet hinne lei en it sadwaande noflik waarm en smûk yn ’e keet wie, hie Alde Jonksma wolris in gelegenheid en krûp syn Antsje in amerijke oan, mar dat wie net eltse winter sa, sels net yn dy tiid. Of Jantsje hie gjin nocht, of Alde Jonksma stie bytiden stiif fan ’e rimmetyk... (hjir lake buorman wat nuver), dat sy krigen mar ien bern. Dit wie dus dy Jonge Jonksma en kinst it leauwe of net, mar dizze jonge wie in noch folle bettere túnker as syn ferrimmetike heit. Al jong brocht er blomkoal wit wêr en oeral hinne, sels nei adellike lju jinder yn Dútslân.’ Buorman seach myn lân ris oer. ‘Yn dy hoeke dêr hoechst net te dollen... Dêr sit neat! Moatst mear nei it easten...’

Ik siet al grif in heale meter djip en koe buorman syn ferhaal amper neikomme. Net dat syn ôfwaaid praat my wat skele koe, mar tagelyk wie ik ek wol wer nijsgjirrich. Dat ik begûn oan ’e oare kant fan ’e toerfundearring fierder te meneuveljen. Buorman gie ek fierder.

‘Dy Jonge Jonksma reizge, achttjin spruterige maitiden âld, foar in reis fan njoggentich dagen nei Dútslân en sa kaam er oan by it heechadellik bûten fan ’e Frulichs von Boerkwas. Ridder Gonder Frulichs von Boerkwa bis Hierzumal sette eltse sneon syn harnas yn ’e antykwaask en wie der no ek krekt mei dwaande, doe't Jonge Jonksma mei syn hynder en karre fol mei blomkoal en beantsjes troch de poarte kaam. In minstreel siet op ’e bleek foar de moaie jonkfrou Headam oer wat Frânske ferskes te tingeljen. Sjogge jo it foar jo? Jonge Jonksma woe fansels dat fraaie tafriel net fersteure en hâlde ho. En werklik, hy hie noch nea sa'n moaie jonkfrou sjoen. Ja, fan thús koe er Gieltsje Grienpik, de dochter fan skele Epkje Grienpik, mar sy wie de iennichste fan syn jierren en fielde har boppedat yn binêr opsicht mear as in jonge. Nee, sa kreas en tsjep en knap as dizze jonkfrou wie, Jonge Jonksma hie noch nea sokssawat sjoen. Hy seach dat de jonkfrou de minstreel wat siet te narjen en nei twa sankjes waard de minstreel sa lilk op it famke dat er mei syn gitaar wyld om him hinne begûn te slaan. Mar dy slûge mof rekke net de jonkfrou, mar it harnas fan dy ridder, Dy waard fan ’e weromstuit ek poer, want der siet ynienen in djippe dûk yn ’e doar fan it harnas...’

No wie ik flink wurch fan it dollen, dat wol ik tajaan, mar lykwols noch skerp. ‘Hu? Doar?’ ‘Jawis!’ Buorman seach nei syn peuk. Siet dizze buorman hjir no mar wat te fantasearjen? ‘Nea fan heard: doar yn in harnas...’ 'Hoe moat sa'n man oars yn dat harnas komme?", sei buorman suver wat lilk, mar hy pakte it tried fan it ferhaal fuortdaliks wer op.

‘De ridder waard wol sa lilk dat er Jonge Jonksma syn blomkoalen nei de minstreel goaide en doe waard Jonge Jonksma op syn minst krekt sa lilk en sloech it hiele hotemetote harnas total loss. Om koart te gean, it moat fantastyske skouspul en fjildslach west hawwe, want oare ridders, dy't weromkamen fan in hunebêdparty, diene stoned as se wiene mei fjoer en flam hertstochtlik mei yn ’e slach. Ik sil it dy fertelle, jongkeardel, dit ferhaal stiet earfol fermeld yn alle skoalboekjes fan Dútslân as de Blumkohlslach fan trettjinhûndertsafolle. Jonge Jonksma hat jonkfrou Headam doe rêden fan in wisse kroandea en waard doe as tagedienens eare mei net inkeld in honorêre titel, mar ek flink wat goudjild en fansels dy skoandere jonkfrou as bygerjocht. Alle trije hat er meinommen nei syn blomkoallân en boude hjir in machtich moai kastiel mei de heechste toer foar har en foar har allinne. Sadwaande hjit it hjir no Jonkerslân! Alde skoalmasters fertelle miskien dan wol oare ferhalen, mar...’

Ik plante de skeppe yn âldtiidske oerbliuwsels, sa as in moaie kroanlampe mei snoer en stekker, in digitale wekker fan om 1600 hinne en in tsjil fan in oanhingwein fan sa’n 200 jier foar Kristus.

‘Sil wol...’,  sei ik en seach ris nei myn omdolde tún. Hie myn fakânsje dochs noch wat opsmiten.

‘Wy moatte ite!’, hearde ik buorfrou roppen. Buorman sjokte oer de bulten nei hûs.

‘Koest wol mollen ha,’ sei er.

Sjochst no hoe maklik it is om in simpel ferhaaltsje te fertellen? Moatst gewoanwei loslitte, leech rinne, iepengean en dan begjinne te mollejeien. Skriuwe do!